معرفی کامل رشته مهندسی کشاورزی
دیباچه:
کشور ایران با وجود 37 میلیون هکتار اراضی دارای قابلیت کشاورزی، 18 تا 100 میلیارد متر مکعب منابع آبی قابل استفاده و گسترش و تنوع آب و هوایی در 14 اقلیم گوناگون، پتانسیل بسیار خوبی در بخش کشاورزی دارد. البته برای توسعه این بخش مهم که به حق آن را محور توسعه اقتصادی کشور تلقی کردهاند، باید از کشاورزی سنتی فاصله گرفت و با بهرهگیری از دانش کشاورزی، به کشاورزی مکانیزه نزدیک شد. دانش و تخصصی که در گرایشهای مختلف مهندسی کشاورزی آموزش داده میشود.
این رشته در سه گرایش آب ، اقتصاد کشاورزی و ماشینهای کشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو میپذیرد.
1-گرایش آب:
هدف این رشته استفاده از آب در کشاورزی است. بنابراین یک مهندس آب باید با آب و ویژگیهای آن، طریقه استحصال آب، طریقه انتقال آب به محل مصرف و طریقه مصرف آب آشنا باشد و برای تسلط به موارد فوق لازم است که از دانشهای دیگری از قبیل زمینشناسی، هواشناسی، خاکشناسی، گیاهشناسی، طراحی و ساخت تأسیسات آبی و مکانیزم مصرف آب توسط خاک و گیاه اطلاع داشته باشد. به عبارت دیگر این گرایش ، علم آب و خاک است و دانشجویان درباره نحوه رساندن آب تا مزرعه توسط کانالها یا لولههای انتقال آب و شبکههای توزیع آب در زمین زراعی، تأمین نیاز محصولات زراعتی و باغی با روشهای مختلف آبیاری، خارج ساختن آبهای اضافی از پیرامون ریشه به منظور تنفس ریشه گیاه توسط شبکههای زهکشی و احداث سدهای انحرافی و خاکی برای آبیاریِ کشاورزی آموزش میبینند.
تواناییهای لازم :
مهندسی کشاورزی دارای 10 گرایش است که در این میان سه گرایش مهندسی آب، مهندسی اقتصاد کشاوری و مهندسی ماشینهای کشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی ریاضی و فنی دانشجو میپذیرند. به عبارت دیگر در این سه گرایش دانشجویان باید بر دروس ریاضی و فیزیک مسلط بوده و بتوانند بخوبی تجزیه و تحلیل کرده و محاسبه کنند و از عهده دروس مهم این رشته از قبیل نقشهبرداری یا استاتیک برآیند.
موقعیت شغلی در ایران :
در کشور ما کشاورزی محور توسعه شناخته شده است و محور کشاورزی نیز آب است. پس باید در این زمینه سرمایهگذاری کنیم. هر چند که در زمینه منابع آب سرمایهگذاری بسیاری خوبی شده است و این سرمایه گذاری ادامه نیز دارد تا جایی که به جرأت میتوانیم بگوییم که اگر زمانی در مملکتمان پولی برای راهسازی نداشته باشیم، حتماً پولی برای استحصال و توزیع آب کنار خواهیم گذاشت. بنابراین فارغالتحصیلان این رشته بازار کار خوبی دارند و در آینده بازار کار آنها بهتر نیز خواهد شد. در حال حاضر نیز فارغالتحصیلان این رشته در بخش خصوصی، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، مهندسین مشاور آب و خاک، پیمانکاریهای مختلف و شیلات زمینه کاری دارند. برای مثال در بخش شیلات، طراحی استخر برای پرورش ماهی در حیطه کار مهندسین آب است.
درسهای این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در گرایشهای آب، اقتصاد کشاورزی و ماشینهای کشاورزی:
دروس عمومی:
معارف اسلامی (۱) – معارف اسلامی (۲) – اخلاق و تربیت اسلامی (آئین زندگی) – انقلاب اسلامی ایران و ریشه های آن –تاریخ اسلام – متون اسلامی و آموزش زبان عربی (تفسیر موضوعی) – زبان فارسی – زبان خارجی- تربیت بدنی (۱) – تربیت بدنی (۲)
دروس پایه:
ریاضیات عمومی ، فیزیک عمومی ، شیمی عمومی ، آمار و احتمالات ، برنامهنویسی کامپیوتر، هواشناسی، آبیاری عمومی ، اقتصاد کشاورزی ، خاکشناسی عمومی ، زراعت عمومی، مسّاحی و نقشهبرداری ، باغبانی عمومی ، عملیات کشاورزی، زراعت غلات ، آشنایی با کامپیوتر.
دروس تخصصی مهندسی کشاورزی ـ آب :
استاتیک، مقاومت مصالح ، هیدرولیک ، نقشهبرداری ، طراحی سیستمهای آبیاری ، اصول زهکشی ، هیدرولوژی آبهای سطحی ، آبهای زیرزمینی، مهندسی زهکشی ، پمپاژ و ایستگاههای پمپاژ، تأمین آب شرب روستاها، مصالح و روشهای ساختمانی، هیدرولیک انهار، طراحی ساختمانهای انتقال آب، حفاظت آب و خاک ، اقتصاد مهندسی.
2-گرایش اقتصاد کشاورزی:
مهندسی اقتصاد کشاورزی، قوانین کلان اقتصاد را در بخشی کشاورزی پیاده می کند تا بتوان از امکانات و منابع موجود، بهترین استفاده را کرد و بیش ترین سود را به دست آورد. به عبارت دیگر در این علم مسائل اقتصادی در بخش کشاورزی اعمال می شود تا با استفاده از منابع موجود، اعم از زمین، آب، کود، بذر، نیروی انسانی و سرمایه، حداکثر محصول و حداکثر سود به دست آید.
در مورد تفاوت رشته ی «اقتصاد، گرایش اقتصاد کشاورزی» با رشته ی «مهندسی کشاورزی، گرایش اقتصاد کشاورزی» میتوان گفت که درسی های اختصاصی هر دو رشته، یکی است اما دانشجویان رشته ی «اقتصاد، گرایش اقتصاد کشاورزی»، پایه ی رشته ی تحصیلی شان بر علم اقتصاد استوار است و دانشجویان رشته ی «مهندسی اقتصاد کشاورزی» پایه ی درسی هایشان بر دانش کشاورزی استوار است و بدون شک یک دانشجوی اقتصاد کشاورزی بدون آشنایی با دانش کشاورزی و عوامل طبیعی از قبیل آب، خاک و هوا نمی تواند در این رشته کارایی لازم را داشته باشد.
درباره ی ارائه ی اقتصاد کشاورزی به عنوان یک رشته ی مجزا، حد فاصل رشته ی کشاورزی و اقتصاد، گفته میشود که بازار محصولات کشاورزی به دلیل این که در بسیاری از موارد پیوستگی تولید را ندارد و متغیرهایی مثل اب و هوا و خاک بران اثر میگذارد، به مطالعه ی تخصصی ویژه ای نیازمند است؛ یعنی کارشناس و متخصصی این بخش باید علاوه بر آشنایی با مسائل کشاورزی از قبیل اصول زراعت و بازارهای محصولات کشاورزی، با اصول و مبانی علم اقتصاد مثل اقتصاد خرد و کلان نیز آشنا باشد. مهندسی اقتصاد کشاورزی، رشته ای است که تلاش می کند از یک سو فعالیت کشاورزان و مدیران واحدهای کشاورزی را بهینه کند و از سوی دیگر در بهبود برنامه ریزی سیاستمداران و مدیران دولتی در بخش کشاورزی نقش داشته باشد.
تواناییهای لازم :
دانشجویی که به کشاورزی علاقه دارد و از کار و فعالیت در مزارع و دامداریها لذت میبرد، میتواند در این رشته پیشرفت کند چون یک فارغالتحصیل مهندسی اقتصاد کشاورزی نمیتواند از محیطهای روستایی و قطبهای تولید کشاورزی فاصله بگیرد و در پشت میز، محاسبات اقتصادی خود را انجام دهد. همچنین دانشجوی این رشته باید در درس ریاضی توانمند باشد تا بتواند به خوبی محاسبه کرده و اطلاعات به دست آمده را تجزیه و تحلیل کند.
رشته ی مهندسی اقتصاد کشاورزی نیز مثل دو رشته ی مهندسی آبیاری و مهندسی ماشین های کشاورزی تنها از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو می پذیرد؛ زیرا دانشجوی این رشته باید بتواند به خوبی محاسبه کرده و اطلاعات به دست آمده را تجزیه و تحلیل کند؛ یعنی بعد از این که اطلاعات فنی مورد نیاز خود را از متخصصان کشاورزی در بخشی های مختلف (اعم از آبیاری،زراعت،خاک شناسی،علوم دامی)وسایر متخصصان دریافت کرد،یک
برنامه ی عملی مناسب در زمینه ی مقدار نیروی کار دائمی یا فصلی، نوع ماشین آلات مصرفی و الگوی بهینه ی تقاضا و مصرف بخش های مختلف کشاورزی تعیین کند؛ البته چنین کاری نیاز به ریاضی و آمار و آشنایی با اصول کشاورزی دارد. در ضمن دانشجویی که به کشاورزی علاقه دارد و از کار و فعالیت در مزرعه ها و دامداری ها لذت میبرد، می تواند در این رشته پیشرفت کند؛ زیرا یک فارغ التحصیلی مهندسی اقتصاد کشاورزی نمیتواند از محیط های روستایی و قطب های تولید کشاورزی فاصله بگیرد و در پشت میز، محاسبه های اقتصادی انجام دهد.
گفتنی است در حالی که رشته ی مهندسی اقتصاد کشاورزی تنها از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو می پذیرد، رشته ی «اقتصاد، گرایشی اقتصاد کشاورزی» تنها از بین دانشجویان علوم تجربی و علوم انسانی داوطلبان خود را انتخاب می کند و داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی نمی توانند این گرایش را انتخاب کنند!
موقعیت شغلی در ایران :
هر ساله از طریق رسانه های گروهی مطلع می شویم که در بعضی از نقاط کشور، در دی ماه یا فروردین ماه سیل می آید و در تیرماه و مردادماه در همان منطقه، خشکسالی می شود؛ حوادثی که آثار و تبعات آنها، به صورت ناهنجاری های اجتماعی جلوه گر می شود. حال در مقابل این مشکل چه باید کرد؟ باید گفت که این بر عهده ی برنامه ریزان اقتصاد کشاورزی است که الگوهای متداول اقتصادی را با شرایط عینی کشور و با استفاده از تجربه های دیگران و پیش شرط های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تعیین و طراحی کرده و سازوکاری متناسب با شرایط موجود کشور ارائه دهند تا بتوان از بروز این حوادث و پیامدهای منفی آنها تا حدودی جلوگیری کرد.
متأسفانه در کشور ما جایگاه فارغالتحصیلان مهندسی کشاورزی و از جمله مهندس اقتصاد کشاورزی به درستی مشخص نیست و در حال حاضر 40 هزار مهندس کشاورزی بیکار در کشور داریم که از دانشگاههای دولتی و آزاد فارغالتحصیل شدهاند. البته این به آن معنا نیست که فارغالتحصیلان این رشته هیچ موقعیت کاری ندارند بلکه فارغالتحصیل این رشته در صورت توانمندی میتواند در شرکتهای خصوصی طرحهای اقتصادی و کشاورزی ارائه دهد یا در جهاد کشاورزی به برنامهریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای واحدهای کشاورزی مثل مزارع، مرغداریها و کارخانههای صنایع غذایی بپردازد یا در مورد علل موفقیت و عدم موفقیت واحدهای مختلف کشاورزی و نحوه سرمایهگذاری در زمینه محصولات کشاورزی تحقیق کند.
دروس تخصصی مهندسی اقتصاد کشاورزی :
بازاریابی محصولات کشاورزی ، اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، اقتصاد ریاضی، اقتصادسنجی ، مدیریت مزرعه ، اقتصاد منابع طبیعی ، تهیه و ارزیابی طرحهای کشاورزی ، روش تحقیق ، اقتصاد توسعه و سیاست کشاورزی، حسابداری، اقتصاد تولید.
3-گرایش ماشینهای کشاورزی:
دانشجوی رشته ی ماشین های کشاورزی در مقطع کارشناسی، درباره ی کاربرد ماشین ها در مزرعه و مدیریت و اجرای طرح های مکانیزاسیون، آموزش میبیند. از جمله ی این ماشین ها می توان به ماشین های تسطیح اراضی، ماشینهای خاک ورزی، ماشینهای کاشت، داشت، برداشت و ماشین های پس از برداشت اشاره کرد.
در مورد معرفی نحوه ی کار برخی از ماشین های یادشده و نقش مهندسان ماشین های کشاورزی در کاربرد ماشین های ذکرشده میتوان گفت: ماشین های تسطیح اراضی برای هموار کردن پستی و بلندی های زمین به کار میروند تا زمین، شیب مورد نیاز را برای کشت مورد نظر به دست آورد. در این زمینه مهندس ماشین های کشاورزی به نقشه برداری و محاسبه ی مقدار خاکی که باید برداشته شود یا در جاهای گود ریخته شود، می پردازد. کار ماشین های خاک ورزی نیز آماده کردن زمین برای کشت و کار است. در این زمینه یک مهندس ماشین های کشاورزی، مقدار شخمی که زمین باید بخورد و همچنین جهت شخم را با توجه به نوع کشت و نوع آبیاری زمین مورد نظر، تعیین می کند. در مورد ماشین های کاشت نیز میتوان به بذرکارها اشاره کرد که برای زیر خاک کردن انواع بذر به کار می روند. ماشین های داشت نیز شامل ماشینهای پخش کود، سمپاشی ها، ماشین های آبیاری و هر ماشین دیگری می شود که در مزرعه، از مرحله ی سبز شدن گیاه تا برداشت، مورد استفاده قرار می گیرند. ماشینهای برداشت نیز شامل دروگرها و کمباین ها می شوند که با توجه به نوع کشت، مورد استفاده قرار میگیرند.
در کل، محاسبه ی ماشین های مورد نیاز برای یک مزرعه و نگهداری و رسیدگی به تعمیرات و برنامه ریزی برای زمان و نحوه ی کار ماشین های مورد نظر، به وسیله ی فارغ التحصیلان این رشته انجام می شود. البته در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا، دانشجویان این رشته به طراحی ماشین های کشاورزی میپردازند. مهندسی ماشین های کشاورزی، کاربرد مهندسی مکانیک در کشاورزی است و هدف آن، تربیت کارشناسانی است که بتوانند در زمینه های کاربرد، نگهداری، تعمیر و ترویج ماشین های کشاورزی، برنامه ریزی منطقه ای مکانیزاسیون کشاورزی و به عنوان مجری و ارزیاب پروژه های عملیاتی فعالیت کنند.
توانمندی ها و ویژگی های لازم:
بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور می کنند که مهندسی ماشین های کشاورزی همان مهندسی مکانیک است، در حالی که این رشته در مقطع کارشناسی، حد فاصل مهندسی کشاورزی و مهندسی مکانیک است و دانشجویان این رشته باید از هر دو علم، اطلاعات کافی به دست آورند. اگر دانشجوی ماشین های کشاورزی شرایط محصولات زراعی و باغی را نداند، طراحی او در عمل موفق نخواهد بود. به عنوان مثال اگر بخواهد یک ماشین دروگر گندم را طراحی کند، باید بداند که گندم در زمان برداشت چه خصوصیاتی دارد؟ تراکم کاشت آن، چگونه است و چه انتظار هایی از ماشین دروگر میرود و بعد از برداشت چه عملیاتی باید روی گندم انجام شود؟ جنس خاک چیست؟ شیب زمین چند درصد است؟ مزرعه وسیع است یا قطعه ی کوچکی است؟ و سؤال هایی از این دست که پاسخ به همه ی آنها نیاز به یک دید کلی از کشاورزی دارد و دانشجو این دید کلی را با خواندن درس های پایه و اصلی کشاورزی به دست می آورد. یک مهندس ماشین های کشاورزی علاوه بر طراحی ماشین باید کاربرد ماشین را نیز بیاموزد. به همین دلیل دانشجویان در مقطع کارشناسی بیشتر با کاربرد ماشین های کشاورزی آشنا می شوند و در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا به طراحی ماشینهای کشاورزی میپردازند. همچنین دانشجوی این رشته باید در دو درسی ریاضی و فیزیک، قوی و توانمند باشد؛ زیرا درسی های این رشته ارتباط زیادی با ریاضی و فیزیک دارند. دانشجوی ماشین های کشاورزی باید از مقاومت قطعات ماشین های کشاورزی اطلاع داشته باشد؛ در نتیجه درسی هایی از قبیل مقاومت مصالح و استاتیک نیز از جمله درسی های پایه ی این رشته است.
موقعیت شغلی در ایران :
آیا حضور مهندسان ماشین های کشاورزی در کارخانه های ساخت ماشین های کشاورزی، امری ضروری است؟
شاید به نظر شما پاسخ این سؤال، واضح و روشن است و اصلاً نیازی به طرح چنین سؤالی نیست اما حقیقت این است که عده ای معتقدند، یک مهندس مکانیک نیز می تواند مسئولیت مهندسی ماشینهای کشاورزی را بر عهده بگیرد و ماشین های کشاورزی را طراحی کند؛ در حالی که اگر یک مهندس طراحی از خواص مکانیکی محصولات کشاورزی اطلاع نداشته باشد، نتیجه ی کار، کیفیت خوبی نخواهد داشت. برای مثال اگر قرار است در یک کارخانه ی تراکتورسازی، تراکتوری برای درو کردن خوشه های گندم طراحی شود، باید تیغه ی کمباین برای بریدن این محصول حساب شده باشد و زاویه ی برش نیز مشخص شود که تمامی این ها نیاز به تخصصی مهندس ماشین های کشاورزی دارد. خوشبختانه در حال حاضر مدیران کارخانه های ساخت ماشین های کشاورزی نیز به همین نتیجه رسیده اند و فارغ التحصیلان این رشته به طور نسبی از فرصت های شغلی خوبی برخوردارند.
دروس تخصصی :
استاتیک، مقاومت مصالح، دینامیک، مکانیک سیالات، ترمودینامیک، نقشهکشی صنعتی، طراحی اجزای ماشین، مواد ساختمانی ادوات کشاورزی، تکنولوژی موتور، شناخت و کاربرد تراکتور، ماشینهای کشاورزی ، برق و الکتریسیته.
دانشگاه ها :
دانشگاه های زیر در رشته مهندسی کشاورزی در کنکور سال ۱۳۹۵ پذیرش داشته اند :
دانشگاه تهران (محل تحصیل کرج )
دانشگاه صنعتی اصفهان
فردوسی مشهد
باهنر کرمان
تبریز
گیلان
شهرکرد
لرستان
چمران اهواز
شیراز
ملایر
محقق اردبیلی
ایلام
زنجان
وظایف مهندس کشاورزی
• ارزیابی اثرات محیطی تولیدات کشاورزی و ارائه راهکارهای مناسب به منظور کاهش اثرات منفی زیست محیطی
• نظارت بر مراحل مختلف پروژه های کشاورزی از جمله زهکشی، اصلاح و آبیاری
• طراحی ابزار و ماشین آلات کشاورزی با کمک نرم افزارها و برنامه های کامپیوتری
• آزمایش و تست تجهیزات و ابزارآلات جدید مانند سم پاش ها، ماشین آلات برداشت و ذخیره سازی و … برای اطمینان از درستی عملکرد آنها
• هدایت و راهنمایی کشاورزان و صاحبان کسب و کارهای کشاورزی در استفاده صحیح از زمین ها به منظور تولید بهینه محصولات
• تعمیر و نگهداری ماشین آلات کشاورزی
• فراهم کردن محیطی امن و مناسب برای کار کشاورزی از طریق کنترل و نظارت بر سیستم های آبرسانی، سرمایشی، گرمایشی، تهویه و …
• طراحی و نظارت بر روش ها و فرایندهای مورد نیاز برای تولید، نگهداری و فرآوری محصولات کشاورزی
• با توجه به اندازه سازمان و یا شرکت محل کار، مهندس کشاورزی گاهی مسئولیت های مدیریت و هماهنگی فروش و بازاریابی و پشتیبانی فنی را نیز برعهده دارد.
مهارت و توانمندی های مورد نیاز مهندس کشاورزی:
•توان بالا در تحلیل اطلاعات
•رویکرد خلاقانه در حل مساله
•مهارت های عالی فنی، علمی، ریاضیات و فناوری اطلاعات
•توان برنامه ریزی کاری مناسب (مخصوصا در پست های مدیریتی)
•توان مدیریت و سازماندهی تیم های کاری (ویژه مدیران)
•مهارت ارتباطی مناسب برای ارتباط با همکاران، کشاورزان و کارگران
•به روز بودن و آگاهی از آخرین فناوری ها و پیشرفت های حوزه کشاورزی
تحصیلات لازم برای ورود به شغل مهندسی کشاورزی
فارغ التحصیلان انواع گرایش های مهندسی کشاورزی در مقطع کارشناسی یا کارشناسی ارشد با توجه به تخصص و علاقه خود می توانند وارد حوزه مربوطه در این شغل شوند.
در مقطع کارشناسی، فارغ التحصیلان از دو گروه آموزشی علوم ریاضی و فنی و علوم تجربی می توانند مهندس کشاورزی شوند.
در گروه ریاضی و فنی : مهندسی کشاورزی (گرایش های اقتصاد کشاورزی، ماشین های کشاورزی، مکانیزاسیون کشاورزی و گرایش آب)
در گروه علوم تجربی : رشته های مهندسی کشاورزی- علوم و صنایع غذایی، مهندسی کشاورزی-گیاه پزشکی، مهندسی کشاورزی-علوم باغبانی، مهندسی کشاورزی-علوم دامی و مهندسی کشاورزی-زراعت و اصلاح نباتات
همچنین در مقطع کارشناسی ارشد، فارغ التحصیلان اغلب رشته های گروه کشاورزی و منابع طبیعی نیز می توانند شغل مهندسی کشاورزی را برای کار کردن و کسب درآمد و پیشرفت انتخاب نمایند.
دیدگاهتان را بنویسید