اشنایی با رشته مهندسی شیمی
تعریف :
مهندسی شیمی به انگلیسی: (Chemical engineering) عبارت است از فرایندی شیمیایی از قبیل واحدهای یک پالایشگاه، پتروشیمی،صنایع چوب و کاغذ، صنایع غذایی، صنایع سلولزی، صنایع پلیمر، صنایع شیمیایی معدنی و غیره .
فرایندهای مجزایی که توسط یک مهندس شیمی به کار گرفته میشوند (مانند تقطیر، استخراج و…) ، عملیات واحد نام داشته و شامل واکنش شیمیایی، عملیات انتقال جرم، انتقال حرارت و انتقال اندازه حرکت هستند. این فرایندها برای سنتز شیمیایی یا جداسازی شیمیایی با هم ترکیب میشوند.
سه قانون فیزیکی اساسی در مهندسی شیمی، اصل بقای جرم، اصل بقای انرژی و اصل بقای اندازه حرکت هستند. انتقال ماده و انرژی در یک فرایند شیمیایی با استفاده از موازنهی جرم و انرژی برای کل واحد، عملیات واحد یا بخشی از آن ارزیابی میشود. مهندسین شیمی اصول ترمودینامیک، سینتیک واکنش و پدیدههای انتقال را به کار میگیرند.
چندین سال پیش انجمن مهندسین شیمی امریکا تعریف زیر را برای مهندسان شیمی بیان کرد :
کاربرد اصول علوم فیزیکی همراه با مبانی اقتصادی و روابط انسانی در زمینه هایی که مستقیما به فرایندها و دستگاه هایی که در آنها ماده به منظور تغییری در حالت یا مقدار انرژی و یا ترکیبش تحت عمل قرار گرفته باشد.
مهندسی شیمی بر اساس رفتار مولکول ها شکل گرفته است تا با دانستن رفتار و عکس العمل مولکول ها،انواع واکنش و سیستم های شیمیایی بررسی شوند و در نهایت, رآکتور های شیمیایی طراحی شوند. در کل می توان گفت که مهندسی شیمی شامل درس هایی است که راه ایجاد تغییر مورد نیاز در ماده را به دانشجویان این رشته آموزش می دهد؛درس هایی مانند جداسازی مواد تولیدشده، تصفیه و احیای مواد قابل استفاده که همراه با دانش های روز صنعت مثل علوم کامپیوتر، طراحی سیستم، علم مواد، اصول حفاظت از محیط زیست، خطاهای دستگاه، مدیریت، اقتصاد و… تکمیل می شود.
رشته ی مهندسی شیمی نسبت به رشته های دیگر مهندسی، جدید است. این رشته، زاییده ی ضرورت و نیاز صنعت مکانیک، الکترونیک و عمران است. برای مثال به مرور زمان صنعت به مهندسی مکانیکی احتیاج پیدا کرد که از تحولات و فرایندهای شیمیایی اطلاع داشته باشد و بتواند دستگاه هایی را طراحی کند که در آن ها فرایندهای شیمیایی اتفاق می افتد؛ در نتیجه شروع به تربیت مهندسان مکانیکی کرد که بیش از معمول تحصیل کردگان این رشته، از علم شیمی مطلع باشند و این دسته از متخصصان، همان مهندسان شیمی هستند.
در یک پروژه ی صنایع شیمیایی که با حضور مهندسان رشته های مختلف انجام می شود، مهندس شیمی، کار اولیه را بر عهده دارد. برای مثال اگر قرار باشد یک برج برای تقطیر ماده ای ساخته شود، کار طراحی این برج، تعیین ارتفاع، قطر و نوع موادی باید در داخت آن به کاربرده شوند و همچنین تعیین درجه ی دما و فشار آن، بر عهده ی مهندس شیمی است.
دانشجویان گرایش های مختلف رشته ی مهندسی شیمی، تنها 12واحد شیمی می گذرانند که از این ۱۲ واحد نیز ۳ واحد در بیشتر رشته های مهندسی ارائه می شود. بیشتر درس های مهندسی شیمی با رشته های مهندسی دیگر، به خصوص مهندسی مکانیک گرایش حرارت و سیالات، مشترک است؛در واقع عنوان کامل این رشته، مهندسی صنایع شیمی است؛ یعنی همانطور که ما مهندسانی در صنایع الکترونیک و مکانیک داریم، در صنایع شیمی نیز داریم. اما به مرور کلمه ی صنعت از عنوان این رشته حذف شده است و به همین دلیل داوطلبان آزمون سراسری فکر می کنند که مهندسی شیمی شبیه به رشته ی شیمی است،در حالی که نسبت مهندسی شیمی و شیمی مثل نسبت مهندسی برق و فیزیک است.
به دست آوردن مواد شیمیایی در آزمایشگاه، به علم شيمی بازمی گردد. وقتی در آزمایشگاه,ماده ی الف را با ماده ب ترکیب میکنیم و ماده ی پ به دست می آید,از علم شیمی استفاده کرده ایم؛ اما این که از چه طریقی از الف و ب به پ می رسیم , در حیطه ی مهندسی شیمی قرار دارد.
از سوی دیگر، یک شیمیست در آزمایشگاه ها فعالیت می کند و برای رسیدن به هدف خود, از درس های مهندسی مثل انتقال حرارت,انتقال جرم,مکانیک سیالات,طراحی راکتور ها یا ترمودینامیک یاری می گیرد. به عبارت دیگر در مهندسی شیمی فقط از علم شیمی به عنوان یک پایه استفاده می شود و سپس به سراغ درس هایی می رویم که محاسباتی و مهندسی ھستند.
تفاوت عمده ی مهندسی شیمی با شیمی در این است که مهندسی، کارش طراحی است، در حالی که شیمیست ها با کارهای آزمایشگاهی روبه رو هستند. البته در این رشته، درس های شیمی نیز وجود دارند اما شباهت این رشته با سایر رشته های مهندسی، به خصوص مهندسی مکانیک گرایش حرارت و سیالات، بیشتر از شباهت این رشته به شیمی است. در حقیقت یک مهندس شیمی به عنوان حد وسط بین آزمایشگاه و مصرف کننده، از اطلاعات شیمیست ها استفاده می کند و مواد شیمیایی را به تولید صنعتی می رساند.
برای یک شیمیست تنها تولید ماده مهم است؛ این که وقتی دو ماده با هم ترکیب می شوند، چه ماده ای به وجود می آید. اما یک مهندس شیمی به طراحی دستگاه هایی می پردازد که این ماده را به کیفیت بالایی می رسانند.
رشته ی مهندسی شیمی با ۹ گرایش صنایع غذایی، صنایع شیمیایی معدنی، صنایع گاز، صنایع پتروشیمی، صنایع پلیمر طراحی فرایندهای صنایع نفت، بهره برداری از منابع نفت و شیمیایی سلولزی و صنایع پالایش، یکی از رشته های گسترده ی دانشگاهی است. (گرایش بیوتکنولوژی هم در مقطع کارشناسی ارشد به گرایش های مهندسی شیمی در سال های اخیر افزوده شده است.)
البته در دوره ی کارشناسی، هر یک از گرایش های ذکر شده، تنها ۱۲ یا ۱۳ واحد تخصصی دارند و بیش تر واحدهای شان مشترک است، زیرا اصول مهندسی در صنایع بسیار متنوع و گسترده ی شیمیایی، یکسان است. از این میان، چند گرایش را معرفی
می کنیم.
گرایش صنایع پتروشیمی :
وظیفه مهندسی پتروشیمی، طراحی دستگاهها و فرآیند تولید مواد مختلف از جمله كودهای شیمیایی، شویندهها، فرآوردههای پلیمری (مواد اولیه پلاستیكها، لاستیكها و الیاف مصنوعی) و مواد شیمیایی (اسیدها، حلالها) از نفت و برشهای نفتی است. دروس تخصصی دانشجویان این رشته بیشتر در مورد كاتالیزورهای صنعتی است كه در رآكتورها به كار میرود.
دروس تخصصی گرایش صنایع پتروشیمی :
فرآیندهای پتروشیمی، مقدمات و پالایش، مبانی و تكنولوژی پلیمر
گرایش صنایع گاز :
عمق چاهی كه برای استخراج گاز زده میشود، قطر لولهای كه گاز را از چاه به پالایشگاه یا از پالایشگاه به شبكههای شهری منتقل میكند، نحوه انتقال گاز از چاه به پالایشگاه، نحوه گرفتن گازCO2 از این ماده (برای جلوگیری از خورده شدن لولهها)، نحوه شیرین كردن گاز ترش ( گاز اولیهای كه از چاه استخراج میشود و قابل مصارف شهری و … نیست) همه در حیطه فعالیت یك مهندس شیمی گرایش گاز قرار دارد.
دروس تخصصی گرایش صنایع گاز :
انتقال و توزیع گاز، فرآیند گاز، مهندسی احتراق
گرایش صنایع پلیمر:
این گرایش تا سال 1362 یكی از گرایشهای مهندسی شیمی بود، اما در حال حاضر به عنوان یك رشته مستقل با دو گرایش صنایع پلیمری و تكنولوژی و علوم رنگ در دانشگاهها و مراكز آموزش عالی ارائه میشود. البته هنوز در تعداد محدودی از دانشگاههای كشور، مهندسی پلیمر یكی از گرایشهای مهندسی شیمی است و دانشجویان این گرایش نهایتاً در یكی از زمینههای پلیمر مثل فرایند شكلدهی پلیمر یا طراحی واحدهای صنعتی تولید پلیمر تبحر پیدا میكنند.
گرایش شیمیایی سلولزی :
یك مهندس شیمی گرایش شیمیایی سلولزی در زمینه تبدیل چوب به كاغذ تخصص دارد. به همین دلیل نیز محل تحصیل دانشجویان این رشته در دانشكده فنی پردیس 3 واقع در استان گیلان ـ رضوانشهر (چوكا) میباشد. قسمت عمده چوب از سلولز تشكیل شده است. همچنین ضایعات كشاورزی مثل پوست برنج، سبوس برنج و ضایعات برگ درختان دارای مقادیر قابل توجهی سلولز است كه این ضایعات در بسیاری از نقاط به عنوان یك عنصر مزاحم سوزانده شده و باعث آلودگی محیط زیست میشود. اما امروزه در كشورهای دیگر از همین ضایعات برای تولید یك نوع سوخت به نام “اتانول” كه در تركیب با بنزین، سوخت بسیار خوبی است؛ استفاده میشود. و در این فرآیند مهندسین شیمیایی سلولزی نقش بسیار مهمی را برعهده دارند.
گرایش صنایع غذایی :
یكی از كاربردهای مهندسی شیمی در تولید مواد غذایی و بخشهای صنایع غذایی مانند میكروبیولوژی غذا، شیمی غذا و كنترل كیفی صنایع غذایی است. برای مثال در سوپرماركتها و فروشگاهها، مواد غذایی بیشتر به حالت كنسرو وجود دارد كه تهیه این كنسروها با حفظ اصول ایمنی و بهداشتی نیاز به یكسری محاسبات دارد كه این محاسبات توسط یك مهندس شیمی صنایع غذایی انجام میگیرد. همچنین طراحی دستگاههایی كه فرآیند خشك كردن را انجام میدهند مثل غذاهای بچه كه به صورت پودر تهیه میشود و طراحی دستگاههای استریلیزه، پاستوریزه و منجمدكننده برعهده متخصصین همین رشته است.
دروس تخصصی گرایش صنایع غذایی :
میكروبیولوژی عمومی، شیمی مواد غذایی، میكروبیولوژی مواد غذایی، صنایع غذایی، بیوشیمی مواد غذایی، تغذیه وبهداشت
گرایش پالایش :
گرایش پالایش به طراحی پالایشگاهها باز میگردد. یعنی دانشجوی این گرایش، شیوه طراحی دستگاههایی مثل برجهای تقطیر، دستگاههای جداكننده مایعات از مایعات و گازها از مایعات را میآموزد؛ دستگاههایی كه مشتقات ئیدروكربنی مثل بنزین و گازوئیل و مواد سنگینتر مثل قیر و شویندهها را از نفت خام جدا ساخته و به دست میآورد.
دروس تخصصی گرایش پالایش :
مهندسی احتراق، مهندسی پالایش، فرآیندهای پالایش
گرایش بهرهبرداری از منابع نفت :
مهندس بهرهبرداری از منابع نفت مهندسی است كه راهها و روشهای بهرهبرداری بهینه از مخازن نفت را ارائه میدهد. در واقع یك مهندس بهرهبرداری از نفت با توجه به نوع مخزن نفت تعیین میكند كه به یاری كدام یك از روشهای موجود؛ تزریق گاز، تزریق آب، تزریق مواد پلیمری یا ازدیاد حرارت میتوان نفت را راحتتر و مقرون به صرفهتر بهرهبرداری كرد. امروزه اكثر مخازن نفت كشور ما دچار افت فشار شدهاند. به همین دلیل نفت به صورت طبیعی به سطح زمین نمیرسد و در نتیجه حضور مهندسین بهرهبرداری از منابع نفت، یك ضرورت اجتنابناپذیر است.
دروس تخصصی گرایش بهرهبرداری از منابع نفت :
مهندسی مخازن هیدروكربوری، ازدیاد برداشت، حفاری و تولید، شبیهسازی مخازن نفتی، خواص ترمودینامیكی سیالات نفتی.
گرایش طراحی فرآیندهای صنایع نفت:
فرآیند یعنی عملكرد یا روش و طریقی كه بتوان به یاری آن مادهای را از حالتی به حالت دیگر تغییر شكل داد و منظور از مهندس طراحی فرآیندهای صنایع نفت یعنی فردی كه روش این تغییر و تحول را طراحی كند. چون برای تبدیل یك ماده از حالت اولیه به حالتی خاص لازم است كه دستگاههایی طراحی شده و محاسباتی انجام بگیرد تا بتوان به نتیجه مطلوب دست یافت. طراحی صنایعی كه بطور مستقیم یا غیر مستقیم وابسته به نفت خام یا فرآوردههای پالایشگاه یا صنایع پتروشیمی است به مهندس شیمی گرایش طراحی فرآیندها مربوط میشود. یك مهندس شیمی گرایش طراحی فرآیندهای صنایع نفت، واكنشهای خاصی را از شیمیستها میگیرد و با توجه به شرایط محیطی، اقتصادی و … بهترین روش تولید مواد شیمیایی و خالصسازی آنها را پیدا كرده و پیاده میكند.
دروس تخصصی گرایش طراحی فرآیندهای نفت :
فرآیندهای پالایش نفت و گاز، طراحی برج و مبدل، تعیین مشخصات دستگاهها، سیستمهای اندازهگیری.
مهندسان شیمی چه کار مي کنند؟
فارغ التحصیلان رشته ی مهندسی شیمی در سراسر دنیا در سطوح بالا استخدام می شوند. آن ها در بخش های مختلف (تولید مواد گوناگون تولید مواد غذایی، داروسازی، پزشکی و…) مشغول به کار می شوند. در یک زندگی استاندارد، ابتکار و اختراع، طراحی، ساخت و کنترل صنعتی در یک کارخانه و تولید محصولات شیمیایی و پلیمری (مثل پلاستیک) یا فرآورده های شیمیایی در مقیاس های کوچک، گستره ی وسیعی از فعالیت های یک مهندس شیمی است.
محصولات مختلف در اثر تغییرات شیمیایی و فیزیکی در مواد طبیعی ، خالص یا مصنوعی به وجود می آیند. یک مهندس شیمی باید عمل و عکس العمل موجود در این مواد، ترکیبات و جداسازی مواد ترکیبی را بداند و شناخت کاملی از مولکول ها و ترازهای مولکولی و خصوصیات عناصر مختلف داشته باشد.
مهندسان شیمی در پیشروی به سمت آینده ی علمی و پیشرفت تکنولوژی و از عهده برآمدن بعضی مشکلات ضروری دنیا و صعود و پیشروی به سمت یافتن موضوعات تازه و راه حل های مناسب که از لحاظ اقتصادی ماندگارتر و برای محیط زیست سودمند و امن باشند، موفق هستند. اگر دانش آموزی از لحاظ درسی، درخشان و در ارتباط برقرار کردن با دیگران، موفق و دارای توانایی و انگیزه ی کار کردن به تنهایی یا در یک گروه و علاقه مند به درگیر شدن با موضوعات علمی است، یک دانشجوی موفق در رشته ی مهندسی شیمی خواهد شد.
دانشجویان مهندسی شیمی یا شیمی (محض و کاربردی) در دانشگاه، درس های دیگر مثل زبان، مدیریت، ریاضی، فیزیک و … را مطالعه می کنند. علاوه بر این، آزمایش های مرتبط باعث بالا رفتن تخصص های علمی دانشجویان مهندسی شیمی می شوند. ما در دنیایی زندگی می کنیم که حرکت سریعی به سمت آینده دارد همراه با پیدایش تکنولوژی های جدید در این دنیا، همواره جذب فارغ التحصیلان در رشته های مرتبط با تکنولوژی های جدید و علوم پایه بیشتر مورد توجه است,در نتیجه دانش آموختگان رشته ی مهندسی شیمی, همراه با استعداد ها و توانایی های به دست آمده در تجربه هایآزمایشگاهی,می توانند؛ با مؤسسه های تحقیقاتی که باعث بالا رفتن اطلاعات علمی آن ها می شود، همکاری کنند. علاوه بر این در شرکت های خصوصی و دولتی، مراکز صنعتی و تولیدی، فرصت های شغلی مناسبی برای فارغ التحصیلان مهندسی شیمی وجود دارد. دوره ی تحصیل در این رشته، ۴ سال است و در مقاطع فوق لیسانس و دکترا امکان ادامه ی تحصیل وجود دارد.
دروس مهندسی شیمی
حدود 35 تا 45% از دروس مهندسی شیمی با بقیه رشته های مهندسی یکسان است. (15% دروس عمومی، 20% دروس پایه (ریاضی فیزیک)، 10% دروس مهندسی عمومی). 15% از دروس مهندسی شیمی مربوط به دانشکده شیمی است. 405 از دروس مهندسی شیمی مربوط به دروس اصلی (25%) و اختیاری مربوط به گرایش (15%) است.
دروس اصلی این رشته عبارتند از :
موازنه ماده و انرژی، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، انتقال جرم، سینتیک و طراحی راکتور، کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی، کنترل فرآیندها، عملیات واحد، طرح و اقتصاد مهندسی
طول دوره تحصیل
طول این دوره 4 سال که شامل یک دوره کارآموزی است. کلیه دروس آن در 8 ترم (نیمسال تحصیلی) برنامه ریزی می شود و علاوه بر دروس و کارگاه و پروژه یک دوره دو ماهه نیز به کارآموزی اختصاص می یابد، طول هر نیمسال 16 هفته آموزش کامل است. هر واحد درسی نظری به مدت 16 ساعت و عملی به مدت 48 یا 24 ساعت و کارگاهی به مدت 48ساعت در طول نیسمال (16 هفته ) تدریس می گردد.
تعداد واحدها
تعداد کل واحدهای درسی این دوره 140 واحد درس و 2 واحد کارآموزی به شرح زیر است:
دروس عمومی 20 واحد
دروس پایه 44 واحد
درس اصلی 58 واحد
دروس تخصصی انتخابی 18 واحد
تعداد 2 واحد به کارآموزی بدون احتساب در سقف واحدها تخصیص یافته است
وظایف مهندس شیمی
- مهندس شیمی معمولا در بخش تحقیق و توسعه و یا در بخش تولید مشغول به کار می شود.
- اگر مهندس شیمی در بخش تحقیق و توسعه کار کند، وظایف او عبارتند از:
- آزمایش راه های جدید توسعه محصولات در آزمایشگاه
- استفاده از مدل های کامپیوتری برای رسیدن به روش های تولید ایمن تر و مقرون به صرفه تر
- برنامه ریزی برای چگونگی انتقال نمونه های آزمایشگاهی به محیط واقعی کار( به منظور تولید انبوه صنعتی)
- توسعه روشهای ایمن و دوستدار محیط زیست برای از بین بردن مواد زائد
- اگر مهندس شیمی در بخش تولید مشغول باشد، وظایف او عبارتند از :
- همکاری با تکنسین های کارخانه برای ایجاد تجهیزات لازم و ابزارهای کنترل فرآیند تولید
- نظارت و بررسی فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی فرآیند تولید
- طراحی سیستم ها و دستگاه ها مورد نیاز در فرآیند تولید
- همکاری نزدیک با مدیران بخش های کنترل کیفیت و ایمنی و سلامت به منظور بهینه سازی فرآیند تولید از نظر اقتصادی، کیفیت محصولات، ایمنی و…
مهارت و توانمندی های مورد نیاز مهندس شیمی
- داشتن استعداد در ریاضیات، فیزیک و شیمی – زیرا پایه مهندسی شیمی بر این دروس بنا شده است.
- مهارت خوب در تحلیل و حل مساله – چون مهندس شیمی به طراحی و کنترل فرآیندهای تولیدی می پردازد، باید بتواند فرآیندها را تحلیل و در صورت بروز مساله یا مشکلی آن را به خوبی حل نماید. به عنوان مثال اگر در یک کارخانه تولید مواد غذایی از طرف بخش کنترل کیفیت اعلام شود که محصولات نهایی به حد کافی فریز نشده و امکان فساد سریع آنها وجود دارد، مهندس شیمی کارخانه سریعا مساله مورد نظر را بررسی و با تسلطی که روی فرآیندهای مختلف تولید دارد، اشکال را پیدا و برای رفع آن اقدام می کند.
- توانایی برنامه ریزی، سازماندهی و تصمیم گیری – از آنجا که کار مهندس شیمی بسیار حساس و کلیدی است، برای پیشبرد مناسب فرآیندهای تولید مهندس شیمی باید از توانایی خوبی در برنامه ریزی و سازماندهی کارها برخوردار باشد. مثلا در بسیاری موارد وقتی واحدی به یک پالایشگاه می خواهد اضافه شود، مهندس شیمی باید با دقت همه عوامل و کارهای لازم را شناسایی کرده و با برنامه ریزی درست و گرفتن تصمیمات به جا، وظیفه طراحی و راه اندازی آن بخش پالایشگاه را انجام دهد.
- توانایی مدیریت پروژه ها، افراد و بودجه ها – در بسیاری از کارخانجات و پالایشگاه ها، مهندس شیمی مسئول اصلی پروژه ها می باشد. بنابراین باید در مدیریت پروژه ها و کارکنان آنها قوی باشد.
- مهارت خوب ارتباطی – برای همکاری و ارتباط با سایر مهندسان، کارکنان و مدیران ارشد
- توانایی کار تیمی – کار مهندس شیمی (در قالب پروژه و یا در روند عادی کار) ارتباط زیادی با کارگران و سایر مهندسان دارد. برای انجام درست وظایف و دستیابی به بهترین تولید باید همکاری و هماهنگی زیادی بین تیم های کاری وجود داشته باشد.
مهارت در نرم افزارهای تخصصی مهندسی شیمی
یکی از مهم ترین مهارت های لازم برای مهندس شیمی، تسلط داشتن بر نرم افزارهای تخصصی حوزه مهندسیشیمی است. اگر به بررسی اجمالی آگهی های استخدامی مهندس شیمی بپردازید، متوجه خواهید شد اکثر کارفرماها، شرکت ها و سازمان ها یکی از شرایط جذب مهندس شیمی را تسلط بر نرم افزارهای مربوط به حوزه مهندسی شیمی قرار داده اند.
بنابراین اگر می خواهید در شغل مهندسی شیمی موفق باشید، به راحتی و سریعا بتوانید شغل مناسب و پردرآمدی را در این حوزه رقابتی پیدا کنید و یا اگر شاغل در این حوزه هستید و می خواهید پله های ترقی را سریعتر طی کنید، مطمئن باشید یادگیری نرم افزارهای تخصصی مهندسی شیمی یکی از راه های اصلی و مطمئن برای شماست.
برخی از مهم ترین نرم افزارهای تخصصی و کاربردی مهندسی شیمی
- hysys (نرم افزاربهینه سازی فرآیندهای شیمیایی)مهندس شیمی
- ASPEN ONE (نرم افزار طراحی و شبیه سازی)
- FLUENT
- Portable WinDrawChem(نرم افزار رسم ساختمان ملکول و نمادهای شیمی)
- OLGA
- FEMLAB
- MATLAB
- CHEMCAD (نرم افزار شبیه سازی فرآیندهای شیمیایی)
مهندسی شیمی در ایران
- تاریخچه مهندسی شیمی در ایران به تأسیس مدرسه صنعتی ایران و آلمان برمیگردد که پس از جنگ جهانی یکم به عنوان غرامت جنگی به ایران واگذار گردید. در این مدرسه عالی در هر رشتهمهندسی شیمی، برق و ماشین حدود بیست نفر دانشجو پذیرفته میشد. گرچه پس از گذراندن دورهای دو ساله دانش آموختگان آن مهندس شیمی نامیده میشدند اما برنامه درسی آنها بیشتر دروس مربوط به رشته شیمی با تأکید بر شیمی تجزیه و آزمایشگاه بود. شش سال بعد یعنی در سال1313که دانشگاه تهران بنیاد شد و رشته مهندسی شیمی بخشی از دانشکده فنی را به خود اختصاص داد.
- رقابتهای ناسالم میان دانش آموختگان این دو واحد آموزشی سرانجام منجر به منحل شدن مدرسه عالی صنعتی که در آن زمان «هنرسرای عالی» نامیده میشد گردید. مدتی بعد دانشگاه صنعتی پلی تکنیک تأسیس شد (سال 1336) و برای دوره چهار ساله مهندسی شیمی نیز دانشجو پذیرفت. نگاهی به برنامه درسی دانشکده فنی دانشگاه تهران و پلی تکنیک در سالهای دهه چهل خورشیدی نشان میدهد که برنامه درسی مهندسی شیمی در این زمان هنوز با برنامه واقعی مهندسی شیمی تفاوت چشمگیری داشت. از درسهایی مانند انتقال حرارت، انتقال جرم و طرح راکتور خبری نبود و تنها تعداد کمی از درسهایی که میتوان آنها را ویژه مهندس شیمی دانست مانند: تقطیر، جذب و ترمودینامیک تدریس میشد. پس از این دو دانشگاه، دانشگاه شیراز و سپس در سال 1344دانشگاه صنعتی آریامهر سابق (صنعتی شریف فعلی) با برنامهای که تفاوت محسوسی با برنامه درسی امروز مهندسی شیمی نداشت پا به عرصه وجود گذاشتند. در سالهای بعد ضمن گسترش دورههای کارشناسی، دورههای کارشناسی ارشد و در بعضی دانشگاهها دوره دکتری نیز گشایش یافتند. لازم به یادآوری است که در طی این سالیان دانشکده نفت آبادان نیز با افت و خیزهای زیاد فعالیت کرده و در برخی از سالهای فعالیت خود، در رشته مهندسی شیمی نیز دانشجو پذیرفت. تعداد دانش آموختگان مهندسی شیمی در ایران تا سال 1370حدود هشت هزار نفر برآورد میشود. تعداد پذیرفتهشدگان در رشته مهندسی شیمی در سال 1372-1371 در حدود هزار نفر و از آن به بعد نیز تقریباً در هر سال همین حدود بوده است.
تحصیلات لازم برای ورود به شغل مهندسی شیمی
به دلیل اینکه جایگاه مهندس شیمی و وظایف او به طور کامل و مشخص در کشور مشخص نشده است، هنوز در برخی شرکتها، کارخانجات و حتی پالایشگاه ها از سایر مهندسان از جمله مهندس مکانیک برای پست های مربوط به مهندس شیمی استفاده می شود.
ولی به طور کلی برای استخدام مشاغل مرتبط با مهندسی شیمی از فارغ التحصیلان رشته مهندسی شیمی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری استفاده می شود. البته داشتن تجربه کاری برای برخی مشاغل این حوزه مانند کار در پالایشگاه ها ضروری است.
آینده شغلی، بازار کار و فرصت های استخدامی مهندسی شیمی
مهندس شیمی می تواند در صنایع مختلف شامل صنایع شیمیایی، غذایی، دارویی، نساجی، نفت و گاز و پتروشیمی، معدنی،انرژی و تقریبا در هر کارخانه تولیدی کار کند. همچنین با کسب تجربه بیشتر می تواند به رده های نظارتی و مدیریتی مانند ناظر تولید، مهندس طراح، مدیر بخش تحقیق و توسعه یا مدیر کارخانه دست یابد.
در خصوص وضعیت و میزان استخدام مهندس شیمی در ایران آمار دقیقی در دسترس نیست. از آنجا که صنعت نفت و گاز و پتروشیمی مهم ترین و بزرگترین صنعت در کشور ما می باشد، تعداد زیادی از مهندسان شیمی در این صنعت استخدام می شوند. البته رقابت برای کسب بهترین موقعیت های شغلی در صنایع برتر کشور بسیار زیاد می باشد. بدیهی است فارغ التحصیلان مهندسی شیمی که دانش، مهارت و تخصص خوبی داشته باشند، به راحتی در بهترین محل کار و با بالاترین حقوق ها استخدام می شوند.
دیدگاهتان را بنویسید